Dooike Klases Visser: memorie v Successie

[JankeNicolette]

Voor vervolg: zie ook Land, van der Land, Lippe lukas, Egbert.

[Tjerk Tigchelaar]

Naar aanleiding van bovenstaande discussie van de bewerker van de memories van successie onderstaande toelichting ontvangen. Zelf is hij geen lid van diverse fora in genealogieland dus neem ik dat maar even voor 'm waar.

Friese memories van successie 1818-1856: uitwerking met tekst (website van Tresoar)

Onlangs werd ik geconfronteerd met een uitvoerige discussie die in de eerste week van maart j.l. gevoerd werd op diverse genealogische fora (onder meer het Tresoarforum) over de tekstuitwerking van de hierna weergegeven memorie van successie en met name over de 'betrouwbaarheid' daarvan. Volgens mij was het daarbij niet steeds duidelijk of het nu ging over de betrouwbaarheid van de oorspronkelijke memorie van sussessie of over de betrouwbaarheid van de door mij gemaakte uitwerking (te lezen onder het kopje 'Tekst') van deze memorie.

citaat:
'' Memorie van Successie
kantoor Leeuwarden, overl. jaar 1818
Overledene: Dooike Klazes Visser
Overleden: 24 april 1818
wonende te: Leeuwarden
Tekst:
huishoudster bij oud burgemeester Roelof Storm; zuster van wijlen Feike (vader van: zie ad a) en wijlen Grietje Klazes Visser (moeder van: zie ad b); halfzuster van Marten Klazes Visser, te Westzaandam/ZH (fl. 300,-); enige testamentair erfgenaam is neefje Klaas Feikes Visser; legaten voor bloedverwanten en voor niet verwante Antje v.der Veer (fl. 25,-), Aaltje Schaafsma (dochter van mr.schoenmaker Schaafsma in de Bagijnenstraat) (fl. 25,-), mede dienstmeid Sjuwke Gerrits (fl. 25,-) en Jeltje Oedzes (vrouw van Auke Verlaat, commissaris Harlingerveer) (fl. 27,50); executeur-testamentair is Willem Rein van Sippama (St.Jacobstraat G.61) (fl. 75,-). Saldo fl. 4.140,50.
- ad a (Feike Klazes Visser): vader van Klaas, landbouwer op Beintemahuis o/Westergeest (vader van Dooike en Susanne Klazes Visser: legaten ad fl. 295,-), Hitje (vrouw van Jan Hendrik Janzen, kleermaker) (legaat fl. 250,-), Bokke, landbouwer Oudwoude (fl. 250,-; kinderen krijgen fl. 135,- aan goed), Ymkje (vrouw van Auke Benedictus, te Dokkum; moeder van Truike Aukes: fl. 135,- aan goed) (fl. 250,-), Aafke, boerin Augsbuurt (wordt testamentair voorbijgegaan) en wijlen Trijntje Feikes Visser (moeder van niet met name genoemde kinderen te Ee: worden voorbijgegaan).
- ad b (Grietje Klazes Visser): moeder van Trijntje (weduwe van Lammert Ebeles), te Huizum (fl. 285,-), Egbert, te Dokkum (fl. 200,-), Martje (vrouw van Pieter Pot, schipper Groningen) (fl. 200,-), Luitjen, te Morra (fl. 150,-), Klaas, te Amsterdam (fl. 100,-), Steffen, boerenarbeider Surhuisterveen (wordt testamentair voorbijgegaan) en Hinke Jelles Goslings, boerenmeid aldaar (insgelijk voorbij gegaan).

Er behoorde onroerend goed tot de nalatenschap.
Bron:
Memories van Successie 1818-1927
Toegangsnr.: 42
Inventarisnr: 11001
Dagregisternummer: 101
Op microfilm nr. 176 raadpleegbaar op de studiezaal van Tresoar''.
(onderstrepingen etc. volgens mijn oorspronkelijke uitwerking in Wordperfect)

Namens de Stichting Freonen van de Argiven yn Fryslân/ Vrienden van de Archieven in Friesland (Stichting FAF/VAF) heb ik sinds het eind van de vorige eeuw ruim honderdduizend 'Friese' memories van successie uit de periode 1818-1856 bewerkt, waarin ruim een miljoen persoonsnamen voorkomen. Tresoar heeft de uitgewerkte versies van deze memories van successie goeddeels reeds op haar website geplaatst in een zogenaamde 'platte tekst'. Dat wil zeggen zonder de door mij oorspronkelijk aangebrachte onderstrepingen, vet- of cursiefsopmaak van patroniem en/of familienaam. De 'leesbaarheid' is daardoor minder geworden, met een grotere kans op een 'verkeerde' leeswijze.
Een behoorlijk aantal memories (van kantoor Bolsward) moet nog bewerkt worden en ik zou ook nog graag de (niet verfilmde) memories uit de periode 1806-1818 op een vergelijkbare wijze uitwerken. Daarom wil ik vanwege 'tijdgebrek' mij niet inhoudelijk mengen in forumdiscussies over de genealogische ontrafeling van familierelaties.
Wel volgen hier een aantal toelichtende opmerkingen over de voorgaande memorie van successie en de tekstuitwerking daarvan.

Zonder opnieuw kennis te hebben genomen van het origineel van deze memorie, kan mijns inziens uit de tekstbewerking 'juridisch' het volgende worden afgeleid:
1) er is een testament (probeer dat te vinden!) en Dooike laat een voor die tijd aanzienlijk 'vermogen' na: saldo fl. 4.140,50.
2) er zijn legaten toebedeeld aan 'bloedverwanten' (zie ad a en ad b) en aan 'vreemden': totaal fl. 2.727,50.
3) een 'moei-' of tantezegger is volgens het testament haar enige (universele) erfgenaam van rest: fl. 1.413,-.
4) er is een executeur testamentair benoemd (hij blijkt volgens andere bewerkte memories later belastingontvanger te zijn en kan ter zake kundig worden geacht), die als enige de memorie aangeeft: hij tekent als enige de memorie en legt de eed of gelofte af over de 'juistheid' van de aangifte. Hij krijgt ook bezoek van de deurwaarder (vaak ook executeur genoemd) als het door de belastingdienst berekende successierecht niet op tijd is binnengekomen.
5) er is hier sprake van een zogenaamde 'collaterale' successie, omdat er geen afstammelingen in de 'rechte lijn' in leven zijn (kinderen/ ouders), die recht hebben op hun legitieme portie. Deze 'wettelijk of legitieme' erfgenamen zouden anders ook aangifte moeten doen, hoewel zij geen successiebelasting verschuldigd zijn over hun legitieme portie. In het algemeen wordt door hen samen met de executeur testamentair aangifte gedaan.
6) de door de executeur testamentair in de memorie genoemde gegevens van erfgenamen en legatarissen (naam, beroep, woonplaats) zijn veelal 'juist'. Hij moet daar immers 'verantwoording' over kunnen afleggen.
Dat geldt niet voor de gegevens van 'bloedverwanten' die 'testamentair' niets krijgen!
7) voor de 'belastingdienst' is primair alleen van belang het totaal aan successierecht dat op de aangifte betaald moet worden! Als vreemden of bloedverwanten verder dan 4e graad erven dan is dat het maximale tarief van 10% (met 38% aan opcenten en boete van 10% bij te late indiening van de memorie).
Alleen als er testamentaire erfgenamen en legatarissen zijn tot 4e graad bloedverwantschap, moet de belastingdienst berekenen waartoe zij elk zonder testament (ab intestato) gerechtigd zouden zijn geweest (2e graad 4% en 3e graad 6% successie) en wat zij testamentair krijgen, omdat 10% successie over het meerdere moet worden afgedragen.
8 ) er zijn in dit geval 3 staken met ab intestato erfgenamen: beide eerst genoemde staken zouden zonder testament elk 1/2 van 1/2 en 1/3 van 1/2 (dus 5/12) hebben geërfd en 3e staak, de nog in leven ziinde halfbroer (2e graad), zou dan 1/3 van 1/2 (1/6) hebben geërfd, maar krijgt alleen een legaat van fl. 300,- waarover 4% successie verschuldigd is.
In de eerste staak worden 6 'sub'staken en in tweede staak worden 7 'sub'staken als bloedverwanten in 3e en verdere graad genoemd.
De enige testamentair erfgenaam, die in de 1e staak voorkomt, was dus zonder testament tot 1/6 van 5/12 (is 5/72) gerechtigd. Daarover is 6% en over de rest is 10% successie verschuldigd. De belastingdienst berekent dit tot op 3 cijfers achter de komma. Die berekening is meestal als 'kanttekening' achteraf geschreven op de memorie, of als afzonderlijke 'bijlage' bij de memorie gevoegd.
Op zelfde wijze zijn de legatarissen te 'herleiden'. Hierbij valt het op dat niet alleen neefjes en nichtjes legaten krijgen, maar ook hun veelal niet verder met namen genoemde kinderen. Soms geeft de 'grootte' van hun legaat een indruk van de graad van verwantschap (bijv. nichtjes krijgen meer dan nanichtjes).
Gegevens die verder niet van 'belang' zijn voor de executeur testamentair of voor de belastingdienst, worden dan ook vaak in het geheel niet of zeer 'onvolledig' in de oorspronkelijke memorie aangegeven! Dit is bijvoorbeeld het geval als duidelijk is dat het maximale successietarief van 10% van toepassing is.

Tot zover mijn 'juridische' interpretatie van deze memorie.

Wat betreft de tekstbewerking verwijs ik allereerst naar de toelichting op de Tresoar website. Een vernieuwde en uitgebreidere versie daarvan is inmiddels gemaakt.
Aanvullend merk ik nog het volgende op:
Afgezien van de toegepaste 'standaardisering' van (voor)namen en 'verbeteringen' van aperte schrijffouten (lees de toelichting) zijn verschillen in 'namen' in de oorspronkelijke memorie en in de tekstbewerking lees- en/of typefouten mijnerzijds. Mea culpa: mijn verontschuldiging daarvoor!
Er staan ongetwijfeld 'fouten' in de oorspronkelijke memorie, die door de executeur testamentair zelf, of bijvoorbeeld door een 'notarisklerk', is opgesteld op basis van het testament en de verzamelde en verkregen informatie van en over de erfgenaam en de legatarissen. Deze 'fouten' kunnen dan ook in de tekstbewerking gevonden worden!
In de tekstuitwerking zijn soms 'bijzonderheden' vermeld die anders niet zo gemakkelijk te vinden zijn: huishoudster bij genoemde oud burgemeester, naam van boerderij, straatnamen en wijk nummer. In eerste instantie waren deze 'bijzonderheden' (vaak in telegramstijl) voor 'eigen gebruik' bedoeld, maar zijn integraal in de tekst blijven staan, omdat zij mogelijk ook voor anderen van belang zijn.

Belangrijkst uitgangspunt voor de tekstbewerking is echter het weergeven van namen en gegevens van in de memorie genoemde personen die op een of andere wijze een 'relatie' hebben met de overledene. Wat die relatie is, valt met alleen de memorie van successie als bron vaak niet exact aan te geven. Vooral als het 'verre' bloedverwanten betreft, worden 'tussenliggende' generaties soms niet duidelijk in de memorie omschreven en kunnen daardoor fouten in de tekstbewerking zijn ontstaan. 'Foute relaties' kunnen ook ontstaan omdat bijvoorbeeld een schoonzuster in de memorie 'zuster' wordt genoemd, waardoor kinderen van een overleden broer ten onrechte in de tekstbewerking als kinderen van een zuster worden genoemd! Voer voor genealogen om daaruit te komen!

Zoals met alle 'afgeleide' gegevens het geval is, dienen de tekstuitwerkingen slechts als hulpmiddel voor nader genealogisch onderzoek en dienen de gegevens met de oorspronkelijke memorie van successie vergeleken te worden en geverifieerd te worden met originele bronnen en ander akten zoals testamenten, huwelijkscontracten, notariële akten, kadastergegevens etc. etc.

Tot slot merk ik op dat memories van successie en mooie bron vormen voor genealogisch onderzoek. Digitalisering van de microfilms (met een goede index van de daarin voorkomende namen) zou prachtig zijn. Een proef van Tresoar daartoe is stopgezet, omdat de memories (zeker in de beginperiode 1818-1856) in zeer slechte staat verkeren en zodanig 'rommelig' zijn dat elk stuk papier bijna 'handmatig' gedigitaliseerd zal moet worden. De proef leverde geen goede bestanden op ('garbage in - garbage out'), zodat (vooralsnog?) helaas niets anders rest dan het opzoeken en bestuderen van de betreffende memories op de microfilms op de studiezalen van de archieven.

D.A. Zeilmaker, Harlingen
a) in een vroeger arbeidsleven opgeleid in de wiskunde en natuurwetenschappen (Dr.) en in de rechten (Mr.). Beide opleidingen komen goed van pas bij het uitwerken van de memories van successie in Friesland 1818-1856 als FAF/VAF vrijwilliger/ medewerker. Voor een gering bedrag kunnen overigens ook internetgenealogen donateur van de Stichting FAF/VAF worden: via bijv. de Tresoarwebsite.
b) tot het geven van informatie over de bewerkte Friese memories van successie steeds bereid (per brief, telefoon of e-mail).

Met vriendelijke groet,
Tjerk Tigchelaar

[JankeNicolette]

Tjerk,

Ondertussen ben ik al een tijdje met het origineel bezig, zie ook wat ik bijgevoegd heb in "land, van der land";

Hopelijk heeft de persoon die de samenvatting gemaakt heeft begrepen dat ik deze samenvatting zeer op prijs stelde; ik stelde deze zelfs zo op prijs dat ik bereid was mijn hele boom om te gooien ...hier ging de discussie met Margreet vnl over: zij wou de gegevens aanpassen naar wat wij al hadden, ik wou me strict aan de gegevens van de Memorie houden...

De opmerking over een klerk die wat te veel op had ging wat mij betreft trouwens over de klerk van 1818, en niet over de vrijwillige overschrijvers!!!

Nu ik de langere tekst heb kunnen inzien ben ik me bewust van het prima samenvat werk.

Er zijn een paar kleine foutjes ingeslopen, maar is onvermijdelijk

Pot voor Potvisser dus, en de toevoeging Jelles goslings voor iedereen, wat geen echte fout is, gezien het onmogelijk is alles samen te vatten. (zie Land, van der land). Was wel lastig! Alleen Luitjen en Klaas zijn Jelles Goslings; de anderen zijn Goslings, zonder Jelles.

Nogmaals, bravo voor al het vrijwilligerswerk gedaan.


Met dank, Nicolette

[Tjerk Tigchelaar]

Nicolette,

Ik heb niet de hele discussie gevolgd maar Dooike heeft volgens de memorie, die ik even vlug heb bekeken, een testament gemaakt. Door een foutje in de notariële database zul je die nooit vinden maar het is de volgende:

1817 Leeuwarden, notaris J.C. Kutsch
Testament
- Dirk Klazes Visser te Leeuwarden

Bron:
Toegangsnr. : 26
Inventarisnr.: 76019
Repertoirenr.: 115 d.d. 20 maart 1817

Hiervan kun je in ieder geval een copie bestellen bij Tresoar.
Het foutje zullen we rechttrekken.

Groeten,
Tjerk